Babam beni Şahmerancının yanına çırak verdi.
Sokaklarda haylazlık etmeyeyim, hiç olmazsa bir zenaat öğreneyim, diye. Başıboş avare çocukların da sonunun iyi olmazmış. O zamanlar bilseydim, başıboş avare çocukların da sonunun iyi olmadığını söylerdim babama.
"Çırak yaşta bir çocuksun artık," dedi.
Mahallemizin çocukları bir yaşa geldiler mi, birinin yanına çırak verilirlerdi. Adettendi bu. Mahalledeki oyun arkadaşlarımızdan biri eksildi mi, birkaç gün sokağa çıkmadı mı, anlardık; birinin yanına çırak verilmişti... Artık Demirciler Çarşısı mı olur, Bakırcılar Çarşısı mı olur? bilinmez. Hem sonra kilimciler vardı, halıcılar vardı, kunduracılar, fırıncılar, kuyumcular, saatçiler. Her çocuğun el becerisine göre bir iş biçilirdi. Terzi yanına girenler, gömlekçide çalışanlar. Kimi özel günler öncesi, annemizin, babamızın elinden tutup çarşıya gittiğimizde, mahallede, sokak arasında epeydir görmediğimiz arkadaşlarımızla göz göze gelirdik. Nedense kaçırırlardı gözlerini, nedenini kendilerinin de bilmedikleri gizi bir suçlulukla kaçırırlardı. Ya da arsız arsız gülerek örtmeye çalışırlardı... Suçluluklarında yoksulluklarının payı vardır hiç kuşkusuz;oysa hepimiz aynı yoksul mahallenin çocuklarıydık; ve hepimizi bekleyen aynı yazgıydı. Onları ürküten birşey olduğunu sezmiştim bu karşılaşmalarda, bu yüzden bir sonrakine gidişlerimde göz göze gelmemeye özen gösterir oldum. Bize onlar büyümüşler, çok büyümüşler gibi gelirdi işlerinin, tezgahlarının başında; sanki daha düne kadar sokak aralarında koşuşturduğumuz çocuklar bunlar değildi. Hepsinin yüzü adamlaşmıştı. İmrenir miydik, acır mıydık? bilmiyorum. ama bir gün nasılsa biz de birinin yanına çırak verilecektik.
Demek çırak yaşta bir çocuktum artık.
Demek, şimdi sıra bende, diye düşündüm. ellerime baktım ilkin, ellerim bana hala küçük bir çocuğun elleri gibi geliyordu. Ellerimden kendime bir yaş, bir iş biçmeye çalıştım. Ellerim bana hiçbir şey söylemedi. Ertesi gün, daha ertesi gün, daha daha ertesi gün beni mahallede, oyun yerinde görmeyecek arkadaşlarımı düşündüm. Çıraklık, ayrılıktı. Beni merak edecekler miydi? Özleyecekler miydi? İlk kim soracaktı beni? Yokluğumun farkına ilk kim varacaktı? Değilse hemen alışacaklar mıydı yokluğuma? Sonraki yıllarda bunaldığımda, üzüldüğümde, üzerime karabasanlar çöktüğünde sürekli kurduğum bir düş vardır; Öldüğümü düşünürüm. Bu düşte beni kendi ölümümden çok, ölümümü duyan arkadaşlarımın, tanıdıklarımın, dostlarımın tepkileri ilgilendirir. Onların ilk tepkileri, ilk üzüntüleri, şaşkınlıkları. O denli kaptırırdım ki kendimi bu düşe, bu düşün gerçekliğine, bir zaman sonra ölmekten bile vazgeçer, neşelenmeye başlarım. Başlardım. Sanki onların tepkileri beni yeniden hayata bağlardı. Şimdi düşünüyorum da, Şahmerancının yanına çırak verildiğim o gün arkadaşlarımın ayrılığımı, bir ölüm olarak düşünmelerini istemiştim. ama o zaman ölüm adını vermemiştim buna. Çünkü ölümü tanımıyordum. Ya da sevecek kadar tanımıyordum, diyelim.
Ayrılığa gelince. Her ayrılık ölümdü benim için.
O günde, bugün de.
Anladım ki artık bende çırak olacağım.
Akşam yemeğini yediğimiz yer sofrasından kalkıp da, sedire oturduğumda içimde bir burukluk, bir hüzün, bir ağırlık çöktü. Kendimi iş sahibi biri gibi görüyordum. Ama bu, nedense beni neşelendirmiyor, tersine kopkoyu bir hüzün veriyordu. İş sahibi olmak demek ki buymuş, kendim kendi kendime. akşamları babamın eve asık yüzle, yorgun argın dönmesinin nedeni buymuş diye düşündüm. Babamla göz göze geldik. Aynı şeyleri düşündüğümüzü sanarak yüzüm kızardı, gözlerimi yere indirdim.
Oysa ertesi sabah herşey bana bir oyun gibi geldi. Babamın elinden tutup da , sokağa çıkmamızda her şey hüzünlü bir oyunmuş gibi göründü gözüme. Kim bilir belki de bütün hayatımız gerçekten hüzünlü bir oyundu.. Sokaklar ıssızdı, bomboştu, daha arkadaşlarımın neşeli çığlıkları ve bağırışmalarıyla sokağı doldurmasına çok vardı. İlk kez sokağı bu denli sessiz görüyordum. İçim sızladı, ağlamaklı oldum. Birden içlerinden birini, herhangi birini görme isteği kapladı içimi, sanki veda etmek gibi birşey olacaktı bu; bir ayrılık selamı gibi. Yokluğumu uzun bir zaman sonra fark etmelerinden duyduğum korkudan da olabilirdi bu, başka bir şeyden de. Belki de bir tanık arıyordum. Oysa hiç kimseyi göremedim sokakta, ayrılığımı kesinleyemedim.
Babam dedi: "Ellerinin değerini bil, parmaklarının, hünerinin, güzel suret çiziyorsun. Senin yaşında bir çocuk bu kadar güzel suret çizebiliyorsa, ilerdie kim bilir neler çizer?"
Babamın dediklerinden hiçbir şey anlamamıştım, ama hoşuma gitmişti.
Ustamın adı Mahir'di.
Bana adımı sordu.
Usulca: "İlyas," dedim.
"Şahmeran'ı tanır mısın?" dedi.
Başımı salladım.
Akşam babama sormuştum: "Baba, Şahmerancı ne demek?"
"Şahmeran nakşedip satan adama Şahmerancı derler."
"Peki Şahmeran ne demek?"
Babannemin elini öpmeye gittiğimizde duvarda sureti asılı olan o garip yaratığın adıymış Şahmeran. Her gittiğimizde görürdük onu. Güzel ve korkutucuydu.
Hem güzel, hem korkutucu nasıl olunur, bilmiyordum o zaman.
İlk gördüğümde uzun uzun bakmıştım, sonra da gözlerimi kaçırmıştım. (Babamı bağışlamış, geliniyle barışmıştı babannem, beni ne zamandır görmemişti.) Babannem, evi, eşyaları beni hep ürkütmüştü zaten. Yüzü hiç gülmeyen, insanın yüzüne baktığında sanki içini bütün çıplaklığıyla gören, görebilen bir kadındı. Ya da ben öyle sanırdım. Ne garip yazgı ki, işlediğim ilk Şahmeran'ı ona götürdüğümde can çekişiyordu, birkaç gün sonra da öldü. Bilinci yerinde değildi. ama gene öyle dimdoğru bakıyordu insanın yüzüne, herşeyi biliyor, herşeyi anlıyor, ama ses çıkaramıyormuş gibi. Götürdüğüm şahmeran levhasının benim için ne anlama geldiğini anlamış mıydı bilmiyorum, hiçbir zaman da öğrenemeyeceğim. Hatta o levhayı benim işlediğimi bile anlamamıştı belki. Hastalığı gereği o denli kendine kilitlenmiş ki... Ona söylenmemiş bir sözüm kalmış gibidir; erken öldüğü için güceniğimdir ona...
Babam öyle dediğinde, gözümün önüne kendi erkek, yüzü kadın; başı insan, altı yılan; kırk bacağı da yılandan olan; tacı simli ve nakışlı; kuyruğuda başına dek kıvrılmış duran bir yaratık geldi.
"Aa! Ben onlardan mı işleyeceğim?" dedim babama. "Ama ben onlardan korkmuştum."
"İnsan kendi eliyle işlediği şeyden korkar mı?" dedi babam. "Kendi eliyle işlediği güzellik insanı korkutur mu hiç?"
Korkuturdu. Sanırım o zaman babam da bilmiyordu ve sanırım hiçbir zaman öğrenemedi. İnsanı en çok korkutan şeyin güzellik olduğunu, ya öyle ya da böyle kendi yarattığı bir şeyin olduğunu hiçbir zaman öğrenemedi.
Yaşanmadan öğrenilemeyecek şeylerden biriydi bu da.
Ben dahi çok sonra öğrendim.
Korkunun öğrettiği şeylerden biri olarak.
"Şahmeran demek, yılanlar padişahı demek." Duraksadım. Bir yanlış yaptığımı düşünmüş olmalıyım. "Yılanların padişahının oğlu demek," diye düzelttim.
Hiç ses çıkarmadı ustam.
Bu yüzden hangi yanıtın doğru olduğunu anlamadım. Halâ anlamış değilim.
Babanın mı? Oğulun mu?
Artık hiçbirinin önemi yok.
Yutkuna yutkuna sürdürdüm: "Kırk bacağı da yılandan yapılır," dedim.
"Yapılır değil," dedi ustam. "Vardır, diyeceksin. Daha yapmadın ki, daha yapmadık."
Yüzüne incecik bir gülümseme yayılmıştı.
"Kırk bacağıda yılandandır," dedim. "Başında da simli, taşlı çok büyük bir tacı vardır."
Bu sırada gözümü duvarda asılı, yerlerde ard arda dizili duran onca şahmeran suretine çevirmiştim. Onları teker teker tarıyordum ki ustam sordu:
"Bunların hangisi Şahmeran?"
Duraksamadan yanıtladım:
"Hepsi."
Başını iki yana salladı.
Şaşırmıştım. Ne diyeceğimi bilemiyordum.
"Hayır," dedi. "Bunların hiçbiri Şahmeran değil."
"Peki, nerede Şahmeran?" diye sormaktan kendimi alamadım.
"Sen çizeceksin onu," dedi.
Yüzüne şaşkın şaşkın bakıyor, ne demek istediğini kavramaya çalışıyordum ki, ekledi:
"Sen çizemezsen, senin çırağın çizecek: oda çizemezse onun çırağı. Eğer böyle düşünmezsen Şahmeranı hiç çizemezsin."
"Ama bütün Şahmeranlar birbirine benziyorlar," dedim.
"Bütün insanlarda birbirlerine benzerler," dedi.
Sustum. Uzun uzun sustum.
Ustamın bir bilge kişi olduğunu ve işimin zor olduğunu o an anlamıştım.
"Aferin," dedi. "Susman gereken yeri çok iyi biliyorsun." İlk aferin suskunluğuma, sustuğum yere verilmişti. Sonra babama döndü, - babam sınava çekildiğimin bilincinde, bir yandan verdiğim yanıtları aklının tartısına vurup güzel bulduğundan için için sevinçli; öte yandan ustanın kendisi gibi düşünüp düşünmediğini bilmediği için kaygılı; bu yüzden nasıl davranması gerektiğine karar verememiş bakınıp duruyor -.
"Bu çocuk çok zeki," dedi. "Parmakları da zekası kadar işlekse, çok sürmez, cümle yörenin en iyi Şahmerancısı olur çıkar, cümle yörenin en iyi Şahmeranlarını çizer."
Babam ağız dolusu güldü.
O ana dek içinde tuttuğu bütün sevinç, kendini haklı kılmanın coşkusuyla bir kahkaha olarak boşalıvermişti.
Çok az görmüşümdür babamın böyle güldüğünü.
Yoksul bir adamdı babam. Yoksul bir mahallede otururduk. Altı kardeştik. Güç koşullar altında yaşam sürdürüyorduk. Şimdiyse ağız dolusu gülüyordu. Bu gülüsten kendime pay çıkarıp büs bütün umutlandım. Benim de övünülebilir biri olduğumu, olabileceğimi ilk kez o zaman anlamıştım. Kendime güveni ilk kez o zaman, Mahir ustanın basık tavanlı; içyağı, kandil, is kokan küçük dükkanında tatmıştım. Şimdi yaptığım her başarılı işten sonra gözümün önüne babamın o ağız dolusu gülen yüzü gelir. Gözlerim ıslanır; ağlayamam.
Yaşasaydı eğer gene böyle olur muydum, bilmiyorum.
Babam, o gece herzamankinden daha cömert davrandı bana, şeker aldı, leblebi aldı. İki koca adam gibi döndük eve, ikimizin de yüzü gülüyordu.
Kapıyı bize açan annem, bizi öyle görünce çok şaşırdı.
Ertesi sabah dükkanda işe başlamıştım. Birkaç küçük tezgah vardı. İpler, boyalar, makaralar, çerçeveler, bezler, camlar, çıtalar. Boya karmasını, ip sarmasını, gergef kurmasını ve benzeri birkaç küçük işi öğrendim. Asıl öğrenmek istediğim çimekti. Ustam sabırsızlığımı sezmiş, için için gülüyordu ivecenliğime.
Üçüncü gündü, ustam beni yanına oturttu.
"Hikayesini bilmediğin, dahası kavramadığın, dahası anlamadığın bir şeyi çizmek zordur İlyas," dedi.
"İnsan bilmediği şeye el uzatmamalı,
"El uzatıyorsa bilmeyi göze almalı,
"Bilmeyi göze almak zordur İlyas;
"Bilmek ürkütür insanı, korkutur. Bilmek lanetlenmektir biraz da..."
"Sana Şahmeran'ın hikayesini anlatacağım.
"Haydi çizmeye başla!"
"Dilersen ustam, anlat, ondan sonra çizeyim," dedim.
"Olmaz," dedi. "Belki o zaman hiç çizemezsin. Hele hepsini birden anlarsan, hiç, ama hiç çizemezsin. Başlarken çok fazla şey bilmek gerekmez. Bilmek zamanla gerekir. Yaşadıkça hissedilir eksikliği. Yaşamında eksikliğini hissetmediğin bir şeyi bilmek insana hiçbir şey katmaz. Çizmekten vazgeçemeyeceğin zaman gelince, işte o zaman gelince göze alırsın her şeyi, hepsini bilmeyi.
Ustamın her dediğini anlamıyordum tabii. Ama seziyordum. El yordamı sonuçları çıkarıyordum kendime. Bir de buyruklarını eksiksiz yerine getirmeye çalışıyordum.
Ustam dedi: "Önce bir bulanık suya bakar gibi bakacaksın önündeki beyaz boşluğa. Hani gökyüzüne bakarken bulutlar nasıl biçimlenirse gözünün önünde, dağa benzer, kuşa benzer, insana benzerse işte öyle bir bulutlu yumaktır önündeki beyaz boşluk. Bir şahmeran sureti getir gözünün önüne, onun karakalem bir suretini çimeye çalış. Senden önce çizilenlere benzeyecektir, hiç korkma bundan. Kaçınılmaz bir yoldur bu, geçilmesi gereken bir yol. Ve geçilmesi gereken bir yol. Uğramadan olunmaz bir konaklama yeridir. Acemidir, çocuksudur, senden önce çizilinlere benzer, ama gene de senindir, senin olmalıdır. Başkalarında görüpte kaptığın çizgilerin arasından kendi çizgin titrek de olsa, cılız da olsa görülmelidir. "Bakın, ben buradayım!" demelidir. Demelidir ki ardı gelsin."
"Neresinden başlayayım usta?" dedim.
Gülümsedi. Yüzünün yeni derinleşmeye başlamış kırışıklıkları, yüzündeki o beyaz aydınlığı buruşturuyordu.
"Doğru ya unutmuşum," dedi. "İlk bu soru ile başlanır, işe neresinden başlayayım?" Kendini ve bütün çıkarklarını anımsamış gibiydi. "Neresinden başlarsan başla, yeterki ardını getirebil," dedi. "Ya da ardını getirebilecek biçimde başla."
İlk gün karakalem birkaç Şahmeran çizdim kağıda. Ustama gösterdim. Ustam baktı, gülümsedi.
"Bunların hiçbiri ötekine benzemiyor," dedi.
Bu kez yeniden birkaç tane daha çizdim, gsöterdim.
Bu kez de hepsi birbirine benziyor," dedi.
Ne istediğini anlamamıştım ustamın, onu nasıl memnun edeceğimi bilemiyor, bunun yollarını düşünüyordum. Kaşlarım çatılmış olmalı ki:
"Asma yüzünü," dedi. "Doğru yoldasın. Bir insan hep aynı şeyi çizer aslında, ama hiçbiri öteline benzemez. Benzememelidir. Oraya varmak içinse çok yolun var senin, daha çok gençsin, bu yolu sabırla geçmen gerek, yılmadan, usanmadan, bıkmadan, her güçlüğe göğüs gererek, kendine ve işine ihanet etmeden. Bir Şahmerancı en çok bunu öğrenmelidir: İhanet etmemeyi... En çok buna ihtiyacımız vardır bizim."
Bir tane kocaman bir Şahmeran çizdim.
Büyük olursa hepsini kapsar mı sandım ne?
Ustam ne düşündüğümü anlamış gibi yüzüme gülümseyerek baktı, saçlarımı okşadı. Parmaklarının saçımın telleri arasından yumuşacık kaydığını hissettim. İlk kez okşanıyormuş gibiydim.
Şahmerancı yanında çırak olmaktan utanmayacağımı, bir gün anasının, babasının elinden tutarak çarşıya gelmiş bir arkadaşımı gördüğümde onun gözlerinin içine bakara gülümseyebileceğimi düşündüm.
Bu işi sevdiğimi düşündüm.
Şimdi tüm bunları yazarken kendimi hiç mi hiç ustama ihanet etmiş gibi hissetmiyorum.
Yaptığım işin hâlâ bir Şahmerancılık olduğu kanısındayım.
2.
Küçük bir iskemle çekip, dizinin dibine oturmuştum.
Ustam dedi:
"Hele düşünelim bir, nedir Şahmeran? Kimdir?
1Yüzyıllardır ne anlatır köy kahvelerinin kerpiç duvarlarından, cümle taşra illerinin kıraathanelerine uzanan görkemli ve gezgin sureti? Kırlent yüzlerinden, karyola eteklerine dek nakışlanan Şahmeran ne anlatır bu insanlara?
Düşün ki, nice Şahmerancı vardır bu topraklar üzerinde yaşayan; her yıl yüzlerce Şahmeran sureti çizer, levhalar, satarlar. Bunları alıp duvarına asan insanlar ne görürler bunlarda? Neyin anısını saklarlar duvarlarında?
"Nedir Şahmeran hikayesinin bağrında sakladığı zehir? Bu zehir ki bin yıldır bir masal tadında ağızdan ağıza yayılıp duruyor. Yılanla, insanın dostluğu ( ki buna, düşmanlığı da diyebiliriz) eskiye, çok eskiye uzanır, ta elmanın tarihine dayanır.
"Yılan soylu, insan dönektir bu masalın ikliminde.
"Ne demiştir Camsap'a Şahmeran:
"Ben sana söylemiştim yâ Camsap, insanoğlu ihanet eder."
Baştan alalım sözü;
Şahmeran'ın kırk bacağında sürüdüğü gerçeğe yeniden, yeniden dönmek için:
Evvel zaman içinde, yani tarihini ya bilmediğimiz, ya da bildirmek istemediğimiz bir zaman içinde. Danyal adında bir bilge kişi var idi. Kendine verilenlerle yetinmeyerek, dahasını hep dahasını araştıran, görünenin altındakini eşeleyen bir kişiydi bu Danyal. Kendini bildikleriyle sınırlamıyor, işiyle-gücüyle yetinmiyor, hayatın görünen -ya da göründüğü sanılan- yanlarını dipteki bir gerçeğe, saklı durduğuna inandığı bir gerçeğe ulaşmaya çalışıyordu. Bilmek ve öğrenmek bir tutkuydu onun için. Ömrünü (ve ölümünü) bir bilgin, bir bilge olmaya adamıştı. Bu yüzden başkaları onu anlamakta güçlük çekiyordu. Danyal ise bu yalnızlığı çoktan göze almıştı. Zaten bilmeyi göze alan, yalnızlığığ da, kargınmayı da göze almak zorunda değil miydi?
Uzun yıllardır hekimlikten, felsefeye dek uzanan birçok alanda kendine özgü çalışmalarda bulunmuş, ilginç sonuçlar çıkarmış, değişik düşünceler edinmişti. Bir yandan çağına göre öncü sayılabilecek çalışmalarda bulunuyor; öte yandan bütün çağlarda bütün bilginlerin gözdesi olmuş konularda araştırmalar yapıyordu. Örneğin, ölümsüzlük gizinin ardına düşmüştü; sürekli genç kalmanın, sürekli diri kalmanın umarını arıyordu. Doğanın koynunda saklıydı her şey. (Doğanın bize sunduklarının ne kadarını bilebiliyorduk ki? Gördüğümüz, baktığımız, dokunduğumuz onca şeyi biliyor muyduk?) Şifalı otlardan yararlı merhemler yapıyor, bu merhemler en derin yaraları çabucak kaynatabiliyor, keskin ağrıları dindirebiliyordu. Bu küçük tansıklara baktıkça bi,r gün ölümsüzlüğü de edinebileceğine inanıyordu Danyal.
Ne ki ömrü yetmedi Danyal'ın. ölümsüzlüğe varmak için ömrü yetmedi.
Bilmenin, öğrenmenin, araştırmanın sonu gelmiyordu ama, insan ömrünün sonu geliyordu. Doğanın bize sunduğu sınırlanmış bir yaşamdı. Ölümüne çok yakındı, karısını çağırdı yanına. Başucunda bugüne değin bütün öğrendiklerini yazdığı bir kara kitap duruyordu. Bütüm yaşamını bu sayfalara harcamış, bütün ömrünü bir deftere sığdırmıştı. Karısı yanına gelince, kitabı aldı eline. Bütün ömrünü elinde tutuyordu şimdi.
Dedi: Ben yetmedim; benim yetmediğim yerden oğlum sürdürsün.
Dedi: Ömrüm yetmedi; ömrümün yetmediği yerden oğlum sürdürsün.
Dedi: İnsan ömrü kısadır, başkasıyla, başkasının ömrüyle tamamlanmadıkça bir değeri kalmıyor öğrendiklerimizin. Her şey bizimle birlikte yeniden toprağa gömülüyor. Bu defter oğluma, oğlumu bu deftere emanet ediyorum.
Kitabı karısına verdi, yani ömrünü onun ellerine teslim etti. Ve gözlerini bir daha açmamacasına yumdu.
Oğlu daha küçücüktü Danyal'ın.
Danyal öldü.
Geriye oğlu kaldı.
Oğlu yaramaz, afacan, dünyaya meraklı... Tez büyüdü. Zamanı geldi anası okula verdi Camsap'ı. Camsap ise haşarı, oyunbaz. Okumadı. Anasının aklı fikri sandığın dibinde yatan kara kitapta; Camsap, abeceyi çözecek, okumyaı öğrenecek, günü gelince verecek anası eline kara kitabı., babasının kaldığı yerden sürdürecek, yani babasının vasiyeti yerine gelecek. Hepsinin bir düş olduğunu, oğlu okula gittikçe, oğlu okula gitmedikçe, okuldan ve evden ve hayattan kaçtıkça; bütün günlerini ağaçlarda, su başlarında, ırmak boylarında, orman kuytularında geçirdikçe anladı. Sandığın dibinde kimsesiz duran kara kitabı da zamanla yavaş yavaş unuttu. Unutmak zorunda kaldı. Baktı başka yolu yok, oğlunu okuldan aldı, işe koştu. altına eşek çekti, ormana saldı; arkadaşlarıyla birlikte odunculuk yapmaya başladı Camsap. Sırtında baltası, dudaklarında ıslığı, altında eşeği her gün ormanına gidiyor, odun kesip getiriyor, böylelikle evinin nafakasını çıkarıyordu. Zamanla anası da alıştı oğluna. Camsap, Danyal'ın düşündüğü -ya da düşlediği- gibi biri Camsap değildi. Kendi yaşasaydı belki olurdu, ya da gene olmazdı, ama artık bunu düşünmenin hiç kimseye bir yararı yoktu. Hem oğulları, babalarının iz sürücüleri değillerdir. Babalar, oğullarını kendi kaldıkları yerden sürdüren bir çömez gibi görmekten vazgeçmelidirler. Oğul çömez değildir;oğul oğuldur.
------
Camsap, Camsap'tı. Onu olduğu gibi kabul etmekten başka çare yoktu. Başlıbaşına bir insandı artık. Yazgısıyla birlikte başlıbaşına bir insan.
Camsap'la arkadaşlarının günleri neşe içinde, kaygısız geçiyordu. İşlerini bir oyuna dönüştürmüşlerdi. Odunculuk, onlar için neşeli bir yolculuktan başka bir şey değildi. Her şeyi bir oyun gibi yaşayacak çağlarındaydılar, yaşamın temel sorunlarıyla yüzleşmemişlerdi daha; bir seçimin, bir sorumun, kavrayıcı bir acının varlığından habersiz, düzpedüz yaşıyor ve tüm yaşamın böyle sürgit geçeceğini sanıyorlardı. Toyluğun coşkusu gözlerini bağlamıştı. Dünya ve yaşam hakkında temel bilgilerden yoksundular; kendilerini de, insanları da tanımıyorlardı henüz. Kendi güçlerini ölçmemiş, sınırlarını yoklamamışlardı; kendilerini ve başkalarını sınamamışlardı. Tüm yaşam onlar için başboş bir serüvendi ve öyle yaşıyorlardı. Sağlıklı, gürbüz, canlı, neşeli ve yaşam doluydular. İhaneti öğrenmemişlerdi daha.
Bir örnek yaşanan bu günlerin birinde, ormanın tepelerine sarp uçurumlu kayalıklara doğru çıkmışlar, güneşin kavurup kuruttuğu eski, ulu ağaçların baltakesmez gövdelerine dadanmışlardı. Hepsiin de gözünü hırs bürümüştü. Bu ulu ağaçların tümünü ortadan kaldırmaya, kendilerinden başka hiçbir oduncuya birşey bırakmamaya çalışıyorlardı. Bütün bir ormanla baş edebileceklerini düşünüyor olmalıydılar. Tutku, yüzölçümü hesabı bilmez; insanoğlu tutkusuna bunu öğretmelidir., çünkü onunla ancak böyle baş edebilir.
Doruktaki sarp kayalıkların eteklerine varmışlardı ki, yağmur yüklü bulutlar kuşattı dört bir yanlarını, ardından da dinmek bilmeyen sağanaklar... Gür bitkilerin ağzını örttüğü, koyu dalların arasında gizlenmiş küçük bir mağara ilişti Camsap'ın gözüne. Yırtıcı dalları aralayarak mağaraya girdi. Ardından da arkadaşları ardı sıra mağaraya koşuştular. Orada geçirdikleri uzun saatler boyunca (sağanak dinmemişti) eline bir çomak alıp yeri eşeleyen Camsap, sonunda bir mermer yüzeye ulaşır, eşelediği yerin çevresini temizler, bakar ki bir mermer kapak. Hep birlikte asılıp kapağı kaldırdıklarında büyük bir bal kuyusuyla karşılaşırlar.
Ve o günden sonra tecim kaynakları bu bak kuyusu olur, odunculuktan vazgeçip balcılığa başlarlar. Gene eşeklerine biniyor, ormanın bu yüksek doruklarına çıkıyor, mağaraya girip bal kuyusunun mermer kapağın açıyor, tenelere doldurdukları balı pazarda satıyorlarmış.
Buldukları bu bal kuyusu hepsinin ortak gizi olmuş. Hepsi de bu kuyudan kimseye söz etmeyeceklerine değgin birbirlerine söz verip, bu gizi ölene dek saklayacaklarına ant içmişler.
Günler, haftaları; haftalar, ayları kovalamış ve günün birinde uçsuz bucaksız sandıkları kuyunun dibi gözükmeye başlamış.
Boşalan kuyunun ağzında şimdi bir masalın buğusu tütüyormuş...
Kuyunun dibinde kalmış son birkaç tenekelik balı kazımak için her zamanki gibi gene Camsap, beline bağladıkları ipe tutna tutuna inmiş; ne var ki son tenekeleri de doldurup yolladıktan sonra, arkadaşları sallandırdıkları ipi geri toplayıp, kuyunun mermer kapağını örtüp, Camsap'ı orada bırakmışlar, yazgısına terk etmişler...
Şimdi burada durup biraz soluklanmak gerekiyor. Arkadaşları, Camsap'ı neden kuyunun dibinde bırakmışlardır? Efsanelerin birinde arkadaşlarının Camsap'ın payına sahip çıkmak için bunu yaptıkları söylenir. Oysa inandırıcı bir şey değil bu, öyle ya, son birkaç tenekelik pay kimseyi varsıl etmez. Hele arkadaşlarının sayısı düşünülürse -ki hemen hiçbir rivayette ya da yazılı metinde belirtilmiyor ama "arkadaşları" dendiğine göre, en azından birkaç kişiyi birden düşünmemiz isteniyor- Camsap'ın birkaç kişiye bölünerek iyice ufalacak payına tamah edilmiş olunabileceği dinleyeni inandırmıyor.
Peki neden olabilir bu?
Bir düşünelim...
Hikayenin akışı gereği dinleyelim ilhin;
Sonra da, Hazret-i Yusuf'tan bu yana -ki bir o kadar da öncesi vardır- insanlar kuyuya indirdiklerine ihanet ederler, diyelim.
Daha sonra da diyelim ki; bu çocukların ihanet çağı gelmiştir. Bir ortak gizibüyütüp, bırakmak, sakınmak ve korumak zordur, diyelim. ORtak gizlerini, bu gize neden olan )yani kuyuyu bulan, dolayısıyla herkesin belleğinde alttan alta da olsa, kuyunun "sahibi" sayılan) insanla (yani, Camsap'la) birlikte, tümünü, her şeyi, hepsini birden kuyuya ( yani, kuyularına) gömmüş olmak istesinler.
Sonsuza dek unutmanın bir yolu olarak ihaneti seçmiş olsunlar. Ne de olsa ihanet, insanoğlunun yatkınlık gösterdiği bir davranıştır.
Camsap, bu gör kuyuda yazgısına terk edildiğini anladıktan sonra umutsuz saatler geçirdi. Bekleyişle geçen her saat zaten umutsuz değil midir? Sonra anladı ki, yazgısını yüklenmekten başka yapacak hiçbir şey yok. Meğer bulduğu bu kuyu bir mezarmış kendisine, lakin bunu anlaması için bir zaman geçmesi gerekiyormuş. kurtuluşu için ancak bir tansık gerekli. Eli kolu bağlı durmaktansa bir şeyler yapmalıydı. Çevresini yoklamaya, bir çıkış yolu aramaya başladı. Nedense aklına bu kuyuyu ilk bulduğu günkü sevinci geliyordu. Bu sevincin intikamı gibiydi şimdiki tutsaklığı. Ya da her sevinç bir zaman sonra insandan öcünü alıyordu. Toprağı eşeliyor, kuyunun duvarlarını tırnaklarıyla kazımaya uğraşıyordu. Bu mezardan çıkmak, ne pahasına olursa olsun çıkmak, gerekirse bir başka mezara çıkmak, ama mutlaka çıkmak gerek.
Bu uzun, bu yorucu çabası ne kadar sürdü, kendi de nuttu. Bir süre sonra zaman ve mekan duyusunu yitirdi. Çok sonradır ki, topluiğne başı kadar bir ışık yakaladı duvarın birinde. İlkin bir yanılsama sandı, bir göz yanılsaması; yerini değiştirerek aynı noktaya bir kez daha baktı; hayır, yanılmamıştı. Bir ışıktı bu. Işığın çevresini kazımaya başladı. Işığın çevresi genişledikçe kurtuluş umudu artıyordu Camsap'ın. Sonuçta başını sokabilecek, gövdesini geçirebilecek genişlikte bir delik açmayı başardı .
Bu onun ilk utkusuydu.
Önünde uzun, geniş bir bahçe alabildiğine uzuyordu.
Bir masal üklesiydi burası.
Ya da bir ülke masalı.
Bunu daha ilk anda sezmişti; bahçenin büyüsü bir masaldan kaçırılmış gibiydi. Açtığı delikten geçmeyi başardı ve bir başka ülkenin topraklarına ayak bastı.
Başka bir zamanın takvimi, başka bir mekanın iklimi başlamıştı artık.
Ayak bastığı yer Şahmeran'ın ülkesiydi.
Ancak bunu daha sonra anlayacaktı.
Şimdi, yalnızca bulduğunun büyüsünü, bilenmiş umudunun tansığını yaşıyor. Bu bahçe bir gözbağı gibi gözlerinin önünde uzuyor, uzuyor, uzuyor.
Masalın burasında sözlerine ara verdi ustam.
"Bu günlük bu kadar yeter," dedi. "Yarın kaldığımız yerden sürdürürüz."
Hiç sesimi çıkarmadım.
Gece yattığımda Şahmeran'ın ülkesini düşledim. Uyuyakalmışım...
Ustamın ellerine bakıyorum. Kalem tutuşuna, çizgi çekişine, parmaklarınn kıvraklığına. Elleri bir su gibi akıyor tezgahın üzerinde, bir güvercinin kanat çırpışı gibi sekip duruyor. Çizgiler, renkler elinin, kaleminin altından kayıyor sanki. Onun eline bakarken kendi elim titriyor; küçücük elim pek zavallı, ama ellerinin tezgah üzerinde kanat çırpar gibi sekişine hayıflanıyordum. Hem kızıyor, hem imreniyor, hem kıskanıyordum onu.
Ustam demişti ki: "Usta ile çırak arasında her şey, ama her şey konuşulmalıdır. Konuşulmadık hiçbir şey kalmamalıdır. Usta ile çırak töresidir bu."
Oysa ben, duygularımı söyleyip söylememekte kararsız kalmıştım. Ustama karşı bunları duyumsamak utandırıyordu beni. Öte yandan duygularımı ele geçiremiyordum. Uzun uzun düşünüp taşındıktan sonra söylemekten vazgeçtim, daha doğrusu söylemeyi erteledim. Düşündüm ki, ilerledikçe ben de beceri kazanacağım, ellerim onunkiler gibi çabucak sekecek tezgahın üzerinde. O zaman ne kızacağım, ne kıskanacağım.
Eşit olacağız onunla, eşit olunca daha rahat seveceğim onu, ne kızacağım, ne kıskanacağım...
O zaman öyle sandım.
İlerledikçe...
"Nerede kalmıştık?" dedi.
"Şahmeran'ın ülkesinde," dedim.
Bir masal bahçesiydi burası, ya da bir bahçe masalı. Geniş sekileriyle ince damarlı mermer bir avlu göz önünde alabildiğince uzuyor, insandaki ufuk duygusunu ortadan kaldırıyordu. Avluyu çevreleyen uzun sütunların gerisinde başka renkte bir gökyüzü vardı sanki; bir ikinci güneş ağır ağır batıyordu. Mavili, yeşilli çinilerle çevrelenmiş büyük havuzun ortasında rengarenk bir serinlik veriyordu. Bu sessizlikten bir umut bekliyordu Camsap. Kendini yeryüzüne yeniden döndürecek bir tınsığın bu sessizliğin içinden çıkagelmesini istiyordu. Ansızın cennetin niye büyük, çok büyük bir bahçe olarak betimlendiğini anladı. Cennet umudunu anladı. İnsan yalnız ve uamrsızken ne kadar çok şeyi birden anlıyordu.
Sessizliğin gücündendi bu.
(Bahçe ve cenneti düşündüğü sıra bir yandan da gözleri bahçeyi tarıyor.) Bu büyük bahçede bir tek elma ağacı yoktu. Bunun büyük, çok büyük bir unutkanlık olduğunu düşündü.
Camsap, ağır ağır bahçenin ortasına doğru ilerliyordu ki, avlunun sağından yüksekçe bir sekinin üzerinde göz kamaştırıcı büyüklükte ve güzellikte bir taht gördü. Tahtın üzerini sayısız renkte değerli mücevherlerle süslenmiş, sedef kakmalarla bezenmiş, oymalarla işlenmişti. Sonsuz ve sınırsız bir gücü, sarsılmaz bir hükümdarlığı imliyordu. Tahtın eteklerindeki basamaklara vardığında bu bahçenin rüyasına çok uygun düşen birçok ifritin, yılanın, ejderin birdenbire bahçeye doluştuğunu gördü.
Sessizlik en korkutucu yerinden yırtılıvermişti.
Az önce bu bahçeyi bulduğunda, sessizliğin ve serinliğin ortasına çıktığında, az sonra hemen kurtuluverecekmiş gibi bir duyguya kapılmış, hatta akşam evde olacağını düşlemişti. Oysa şimdi duyduğu bu korku, bu şaşkınlık her şeyi silip, yerini yoğun ve derin bir umasızlığa bırakmıştı. Cennetin de pek güven verici bir yer olmadığını düşünüyordu şimdi. İnsanoğlunun o sonsuz tedirginliğini hiçbir şeyin, hiçbir yerin dindiremeyeceğini kavradı; o kesin sessizlikten, yani ölümden başka. Öldükten sonra yaşam olmamalıydı.
Ansızın rengarenk dumanlar savruldu havaya, her duman bulutu incecik bir gökkuşağı çiziyor, sonra bembeyaz dumanların içinde eriyip gidiyordu. Bir süre sonra göz gözü görmez oldu (yani, Camsap'la, yılanların, ifritlerin, ejderlerin gözü) her yeri sis bulutları sarmıştı. Yumak yumak bir beyazlık kuşatmıştı tüm bahçeyi. Az sonra dumanlar durulup, her şey eski yerini almaya başlarken sislerin arasından kocaman bir ifrit belirdi. Büyük bir vakar içinde başından gümüş bir tepsi taşıyordu. Tepsiyi getirip tahtaın üzerine bıraktı, gerisin geriye saygıyla çekildi.
Tepsinin içinde Şahmeran vardı.
Tepsinin içinden, tahtına doğru süzüldü.
Camsap büyülenmişti. Olduğu yere ağır ağır çöktü, dizlerinin üstündeydi şimdi.
Şahmeran'dı bu tanımıştı.
Suretinin nakşedildiği onca levha görmüştü. Hiçbiri de Şahmeran'a benzemiyordu, ama hepsinde de Şahmeran'ı anımsatan bir şey vardı. Ne var ki Şahmeran'ın öyküsünü bilmiyordu. Hiç duymamıştı, hiç dinlememişti, merak edip sormamaıştı bile. Eğer bu öyküyü bilseydi, bu öyküdeki yerini bilseydi her şey başka türlü mü olurdu? Bunu şimdi bilemeyiz. Artık bilemeyiz...
"Ülkeme hoşgeldin," dedi Şahmeran. "Sakın korkma; çevrende gördüğün yılanların, ifritlerin, ejderlerin hepsi de dostumdur benim, yardımcımdır. Sana hiç kimseden zarar gelmez burada."
Demek, Şahmeran için bunlar birer "kimse" diye düşündü Camsap.
Herkesin yaşamında başka "kimse"ler vardır.
"Benim adım Yemliha'dır. Yeryüzündeki bütün yılanların padişahıyım. İnsanoğlu ve tebaam beni Şahmeran diye tanır. Burada benim himayemdesin, hiçbir korku seni tehdit edemez. Lakin buraya nasıl geldiğini ve burada ne aradığını anlatmalısın bana."
Camsap bunun üzerine aldı sözü ve buraya gelinceye dek başından geçenleri birer birer anlattı Şahmeran'a.
Şahmeran, Camsap'ın anlattıklarını dikkatle dinledikten sonra, düşünceli düşünceli başını salladı ve dedi:
"Demek insanoğlu yerimizi bir kez daha buldu. Bu demektir ki, bize artık rahat yüzü göstermeyecek."
Camsap hemen atıldı, dedi:
"Beni kuyuda bir başıma bırakan, yazgıma terk eden arkadaşlarımdan söz ediyorsanız eğer, onlardan çekinmeniz için hiçbir neden yok. Onların en çok unutmak istedikleri şey, o kuyu, o kuyuda ölüme terk ettikleri ben, yani ihanetleridir."
Şahmeran: "Onlardan ya da senden söz etmiyorum yâ Camsap," dedi. "İnsanoğlundan söz ediyorum."
"Hepsini bir tutarak haksızlık etmiyor musunuz?" dedi Camsap.
"Hayır," dedi Şahmeran. "İnsanoğlu ihanet eder. Bu yüzden bir tek insan bile yerimizi bilmemelidir; gizemimize ortak olmamalıdır. Çünkü yaşaması gizliliğine bağlı olan yaratıklarız biz. Düşün ki sen buraya geldiğinde nasıl bizlerden korktuysan, ben de seni görünce korktum. Dikkat et "senden korktum" demiyorum, "seni görünce korktum" diyorum. İnsanoğlu ile bir vazgeçtim vardır benim. Bundan çok yıllar önce bir kez güvenmiştim ona. Bir kez sınamıştım onu. Daha sonra bedelini çok büyük ödedim bu güvenin. Bu yüzden de bir kez daha ihanete uğramak istemiyorum yâ Camsap. İhanet bir kez bile tatmış olmak, yüreğin bir yerini onarılmaz kılıyor; derinden, çok derinden kopan bir şey bir daha geri gelmemecesine yitip gidiyor. Sevdiğinin, güvendiğinin, inandğının ihanetine uğramaksa anlatılır, katlanılır, dayanılır bir acı değil. İnsanoğlunun yüreği çabuk çürür. Bana gelince, yalnızca kendimi değil, tebaamı da düşünmek, korumak, kollamak zorundayım. Onların güvenliğini kendi zaafımdan ötürü tehlikeye atamam. Anlıyorsun değil mi? Haksızlık olur bu, bencillik olur, kötülük olur."
Bana güvenmenizi isterdim," deci Camsap.
"Ben de isterdim," dedi Şahmeran.
Uzun ve kesin bir sessizlik oldu. Güneşin batışıyla birlikte kararan bahçenin dört bir yanını doldurmuş olan ifritler, yılanlar büyük bir saygıyla dinliyorlardı konuşmaları.
Sessizlik bir zaman daha sürdü.
İç kanamasına benzeyen bir sessizlikti bu.
Camsap, bütün gücünü ve umudunu toplayarak, hiç konuşmadıkları, ama hep çevresinde dönüp durdukları o büyülü konuya değindi:
"Yani, beni yeryüzü toprağına göndermeyecek misiniz yâ Şahmeran?" dedi.
Şahmeran'ın sessizliği uzun sürdü: Camsap yeniden söze başlamak gereğini duydu:
"Yerinizi kimseye söylemeyeceğime dair yeminler ederim size..."
Daha önce o karanlık kuyudan kurtulup, burayı bulduğunda akşama eve dönecekmiş gibi bir duyguya kapılan Camsap, şimdi kendini hiç kurtulamayacağı bir kapana yakalanmış gibi hissediyordu. Avucumuzda sandığımız şeylerin nasıl da ellerimizden kayıp gittiğini; tuttuğumuz, yakaladığımız, dokunduğumuz şeyleri ne denli çabuk yitirdiğimizi, yitirebildiğimizi düşünüyordu.
"İnanın bana n'olur," dedi. "Bana inanmanızı, beni salıvermenizden daha çok istiyorum. İnanın ölürüm de söylemem yerinizi, kimselere söylemem. Yeter ki beni yeniden yeryüzüne, evime, ocağıma gönderin."
"Düşün ki yolun buraya bir ihanet sonucu düşmüş yâ Camsap," dedi Şahmeran. "İyi bir başlangıç değil bu. Bir hianet sonucu gelmişsin ya buraya; yolun kötülükle belirlenmiştir artık. Çünkü ihanet bir kere başlamaya görsün, kılık değiştirip sürer insan hayatında."
"Nasıl inandırabilirim sizi bilmiyorum ki," diye iç çekti Camsap.
"Neye inandıracaksın?" dedi Şahmeran. "Sen şimdiki Camsap olarak her yemini edersin, üstelik beni inandırabilirsin de; ama bir gün ihanet edecek olan şimdiki Camsap değildir ki artık. Gelecekteki Camsap adına nasıl vaatte bulunabilirsin? Onu sen de tanımıyorsun ki..."
Camsap umarsızlıktan ağlamaya başladı.
Şahmeran: "Öyleyse dinle!" dedi "Sana Belkıya'nın hikayesini anlatacağım."
"Evet, Belkıya'nın; bana ilk ihanet eden insanoğlunun. Hazır mısın?" dedi Şahmeran.
"Hazırım," dedi Camsap.
"Hazır mısın?" diye sordu ustam.
"Hazırım," dedim.
"Öyleyse yarın devam ederiz," dedi.
Camsap'ın tutsaklığının bilincinde değildim henüz. İşin serüven tadındaydım. Camsap için kuyuya düşene dek herşey bir serüvendi -onun hayatı şimdi başlamıştı-; benim çiinse (ya da bizim diyelim, yani dinleyenlerin, yazanların, okuyanların) kuyuya düştükten sonra... Hepimiz, herkes bir başkasının yazgısına seyiriydik.
Kim bilir belki de yazmak, okumak, dinlemek bir tersine büyüyle olacakları bizden uzak tutmak demektir.
Kimi zaman da yakın tutmak...
Çizerken ya da yazarken elimize bulaşan büyü, yani yarattığımızdan ellerime bulaşan büyü, bazı uzaklıkları yakın; bazı yakınlıkları uzak etmek içindi.
O gece yatağımda Camsap'ın serüveninin başladığını düşünüyor, heyecanlanıyordum; bundan sonra olacaklar Camsap kadar beni de ilgilendiriyordu.
Camsap'ı düşünüp Şahmeran çiziyordum.
Ama henüzbunun ayırdında değildim.
Bu hikayede beni Şahmeran'dan çok Camsap'ın ilgilendirdiğini, nedense sıra Şahmeran'ın yüzünü çizmeye geldiğinde ayrımsadım. Bu yüze ne koyacaktım ben? Çizdiğim birkaç Şahmeran, Şahmeran'dan çok Camsap'a benziyordu. Bendeki Camsap'a.
Kaygıyla büyümüş gözler, yazgısını başkasına teslim etmiş bir yüz. Bir tutsak bekleyişi...
Sonra, çok sonra düşündüm ki bilmeden de olsa çizdiğim Şahmeran doğrudur. Çünkü Şahmeran da tutsak değil miydi?
Varoluşunun ayrıksı kimliğine tutsak edilmişti bir kez. O görkemli, o kutsal, o güzel varlığı ne insanların, ne de yılanların dünyasında tam olarak yer bulamamış, arafta kalmış, kendi cehenneminde sessiz ve yalnız bekleyip duruyordu. Tebaasının uyanışı bile kendi ölümüne bağlıydı.
O sırada Camsap'ı düşünrerek çizdiğim bütün Şahmeranlar da bir yanlışın doğrusu vardı. İnsan kimi kez bir yanlıştan yola çıkarak ulaşıyordu doğru'suna...
Bütün yaşamım bir Şahmeran hikayesi olmuştu artık. Gündüz dükkânda (rengarenk ipliklerin, makaraların, levhaların donatytığı gerçeklik duygusuyla), gece de evde (karanlığın koyulttuğu boşlukta uyumaya hazırlanırken) Şahmeran hikayesiyle iç içe, kucak kucağaydım. Her şey benden o kadar uzaktı. Ya da o kadar uzak görünüyordu. Tüm yaşamımın gerçekten bir Şahmeran hikayesi olduğunu daha sonraki yıllarda, daha büyük bedellerle, daha büyük acılarla anlayacak, kavrayacaktım.
Güzeli ve ölümü tanıdıkça...
Çünkü, daha henüz bir kuyuya indirilmemiştim, kendi kuyumun keşfine çıkmamıştım...
Daha vardı.
