Toplum; hayatın köleliğine ek. Saat, gün ve mekân : hayatın parçalanması. Ve tarih, şimdi ve burada yaşıyor olmanın arka planı olduğunda, kişi, yarın umuduyla, bir paradoks olarak, ancak bugüne ve bugünün gücüne
bel bağlar. Tarih bu; gerçek olanın doğru olarak kabul edildiği... Tarih, isyan ettirir: Gerçek olan, bugün olan ve
bugünün gücüdür çünkü, hayatta ve ayakta kalan... (Mağlup olanlar, bastırılmış, susturulmuş olanlar da söylemleştirdi artık seslerini. Tarihsiz ve dilsiz insan, tarihin gönüllü mağlupları kaldı geride, isyan edecek...)
İnsan teki, ileriye ve geriye doğru atıldı tarihte, kendini fırlattı, ya bir proje peşinden ya da kendini bir proje kılarak; ve neredeyse hep düştü. Ütopya ve hareket, toplumu ve iktidarı odak aldıkça, yetişkinlik ideolojisi kazandı zaferi: galipler de mağluplar da bu ideoloji ekseninde yazdılar tarihi. Modern, çağdaş insan, hem bireysel hem toplumsal, kitle: Ortaklıktan ve dayanışmadan yoksun, tek başına ve darmadağın, tekliğini, her şey olabilmenin (hiyerarşinin bir yerlerinde yer tutabilmenin) işareti olarak gören insan; ve anonimin, kitlenin,
sürünün içinde eriyen, nicelik olmaktan öteye gidemeyen insan. Kitle, iktidarla hep ilişki içinde oldu: ayakta ve
hayatta tutarak, yıkarak, yenisini kurarak. Yüzyıl başından yüzyıl sonuna giderken, kitle ile iktidar arasındaki mesafe azaldı: Kitle-iktidar, bu kütlesel kuvvet; tarihin paradoksu olarak, aynı potada eridi.
