In the End

 Benim için anlamı herneydiyse / eninde sonunda / bir hatıra olacak / çokça çabaladığım..

ta eis heauton

 

“insanlar kır evlerinde, deniz kenarlarında ve dağlarda inzivaya çekilecek yer arar; sen de buna şiddetli bir özlem duyuyorsun. fakat bu özlem çok cahilcedir. eğer inzivaya çekilme isteği duyuyorsan, gayet mümkün ve basittir bu: insan dilediği zaman kendi içinde inzivaya çekilebilir. üstelik insan inzivaya çekilmek için kendi içinden, kendi ruhundan daha huzurlu, daha sakin hiçbir yer bulamaz, özellikle de kendinde inzivaya çekildiğinde ona huzur verecek şeylere sahipse. huzur dediğim zarif bir düzendir aslında. kendini sürekli böyle bir inzivaya çekilmeye ver ve kendini yenile: ancak önermelerin çok kısa ve özlü olsun ki tüm acılar bir anda silinsin ve oradan hiç yıpranmadan dönebilesin.

seni rahatsız eden ne? insanların kötülükleri mi? öyleyse, şunları hiç aklından çıkarma: rasyonel canlılar bibirleri için yaratılmıştır, birbirlerini hoş görmek adaletin bir parçasıdır, kötülükler istemeden yapılır; birbirine düşman olan, birbirinden nefret eden, şüphelenen, savaşta birbirlerini öldüren onca insan sonunda ölüp küle dönüşmedi mi? öyleyse sen de buna bir son ver. bütünden yazgına düşenlerden mi rahatsızlık duyuyorsun? o zaman zihnini tazele: ya ilahi öngörü ya atomlar; ya da her şeyin evrenin bir şehre benzediğini kaç kez kanıtladığını hatırla. yoksa bedeninle ilgili kaygıların mı var hâlâ? öyleyse fikrin kendisini tanıyıp özündeki gücü kavradığında, nefesin kaba ve sıradan hareketleriyle alakası kalmadığını, acı ve zevke dair duyduğun benimsediğin şeyleri düşün.

belki de ün düşkünlüğüdür seni yıpratan. fakat her şeyin ne kadar çabuk unutulduğunu, her yanını saran sonsuz zaman uçurumunda yok olup gittiğini görüyorsun işte; alkışların boşluğunu, sana ün bahşedenlerin öngörülemez kaypaklığını ve tüm bunların sınırlandığı daracık alanı. bütün yeryüzü küçücük bir nokta değil midir ve burada kaç tane, hangi türden insan seni över ki?

bu yüzden şimdiden kendinin içindeki bu ufacık yerde inzivaya çekilmeyi unutma, hiçbir şey dikkatini dağıtmasın, sabırsızlanma, işlerini özgürce yürüt ve her şeyi bir adam, bir insan, bir yurttaş, ölümlü bir canlı olarak gör. fakat elinin altındaki ilkelere şu ikisini de ekle: birincisi şeyler ruha temas etmez, daima onun dışında ve hareketsizdirler; bütün kaygılarımız içimizdeki düşünceden doğar. ikincisiyse gördüğün hemen hemen her şey kısa sürede değişecek, hatta artık var olmayacak. böyle ne kadar çok değişikliğe bizzat şahit olduğunu hiç aklından çıkarma.

dünya değişimdir, yaşamsa kanaat.”

"dalgalar tarafından sürekli dövülürken, hiç sarsılmadan duran ve etrafında köpüren suların sakinleşmesini bekleyen kayanın burnu gibi ol!"

"insan yaşlı da ölse genç de ölse, ölünce aynı şeyi yitirir: şimdiki zaman insanın yoksun kalabileceği biricik şeydir, çünkü sahip olduğu biricik şeydir, hiç kimse sahip olmadığı bir şeyi yitiremez."

"zamanın hızla akıp geçmesi karşısında yapılması gereken şey, 'an'ı, 'şimdi'yi yaşamaktır."

"istediğin anda kendi içine çekilebilirsin; çünkü insanın çekilebileceği hiçbir yer kendi içinden daha dingin, daha erinçli olamaz; her şeyden önce de, içlerinde yalnızca düşünmenin bile kusursuz bir erinç verdiği ilkeleri varsa."

"daha şimdiden ölümün eşiğinde olduğunu düşün: yaşlısın, bedeninin köle olmasına, ya da bir kukla gibi bencil dürtülerce oradan oraya sürüklenmesine, şu andaki yazgısını küçümsemesine ya da gelecekteki yazgısı için yas tutmasına izin verme."

"her şey nasıl da hızla yok olup gidiyor, hem evrendeki bedenlerin kendileri, hem de onların zaman içindeki anıları!"

"aslında hiç kimse ne geçmişi ne de geleceği yitirir, çünkü sahip olmadığı şeyi kim alabilir ondan? öyleyse şu iki şeyi unutma: birincisi, ezelden beri her şey aynıdır ve hep aynı döngü yinelenir, bunun için yüz ya da iki yüz yıl ya da sonsuz bir zaman için aynı görünümü görmek hiç fark etmez; ikincisi, insan yaşlı da ölse genç de ölse ölünce aynı şeyi yitirir; şimdiki zaman insanın yoksun kalabileceği biricik şeydir, çünkü sahip olduğu biricik şeydir, hiç kimse sahip olmadığı bir şeyi yitiremez."

"insan ömrü bir an sürer, özümüz artsız aralıksız bir akış, algımız belirsiz, tüm bedenimiz bozulmaya yazgılı, ruhumuz bir kargaşa, yazgımız öngörülmez, ünümüz güvenilmezdir."

"için huzur dolu olsun, başkalarının sağlayabileceği yardıma ya da dinginliğe gereksinimin olmasın. kısaca dimdik durmalısın, başkaları ayakta tutmamalı seni."

"stoacılar, uzun yaşamın ille de iyi bir şey olmadığını öne sürmelerinin yanı sıra, intiharın, dostlar ya da ülke ya da sakat kalmaktan yahut onulmaz bir hastalıktan kurtulmak için başvurulduğunda, 'haklı gerekçeye' dayandığını düşünüyorlardı."

"bazıları kırsal bölgelerde, deniz kıyısında ya da dağlarda kendi içlerine çekilebilecekleri bir yer ararlar; sen de böyle şeyleri bütün yüreğinle özlemeyi bir alışkanlık haline getirdin. ama bu aptalca bir şey, çünkü istediğin anda kendi içine çekilebilirsin; çünkü insanın çekilebileceği hiçbir yer kendi içinden daha dingin, daha erinçli olamaz; her şeyden önce de, içinde yalnızca düşünmenin bile kusursuz bir erinç veren ilkeleri varsa. erinç derken, içsel düzenden başka bir şeyi kastetmiyorum. öyleyse, sürekli olarak kendini bu sığınacak yere uyarla, orada kendini yenile. düşüneceklerin kısa ve temel olacak, ama bunlar içinde belirir belirmez her türlü acıyı silecek, seni dönmen gereken yaşama hoşnutsuzluk duymaksızın geri göndereceklerdir."

"zihninde tuttuğun ve sık sık başvurduğun ilkelere şu iki ilkeyi de ekle: birincisi, dışsal şeyler zihnini etkilemez, her zaman onun dışında, devinimsiz kalırlar; bütün tedirginlikler içimizdeki düşünceden kaynaklanır; ikincisi, şu anda gördüğün her şey çok kısa bir zamanda değişime uğrayacak, artık var olmayacaktır. senin kendinin de böyle ne çok değişikliğe tanık olduğunu sürekli olarak düşün."

"evren değişimdir; yaşamsa kanı."

"ölümünden sonra ün kazanmayı tutkuyla isteyen kişi; onu anımsayacak kimselerin her birinin çok geçmeden, sırası gelince öleceğini, onların ardından gelenlerin de başına aynı şeyin geleceğini, anısının, sürekli olarak bu kişilerin birinden öbürüne geçerken, sırayla bir yanıp bir sönerek sonunda tam bir yok oluşa varacağını düşünmez. senin anını saklayacak kişilerin ölümsüz olduklarını, bu nedenle senin ününün de ölümsüz olacağını varsaysak bile, bunun sana ne yararı var? övgünün, bazı pratik amaçlar dışında, ölülere hiç yararı olmadığını söylememe gerek var mı? gerçekten de, doğanın sana bağışladığını şimdi yersizce önemsemiyorsun da, başkalarının senden sonra hakkında ne söyleyeceklerine takıyorsun zihnini.

çünkü gerçekten güzel olan şeyin başka bir şeye gereksinimi yoktur, yasa gibi, gerçek gibi, iyilik ya da alçakgönüllülük gibi. bu şeylerin hangisi övüldüğü için güzeldir, ya da değeri küçümsendiği için değerini yitirir? zümrüt, onu övmezlerse daha mı az güzel olur? ya altına, fildişine, erguvana, lire, kılıca, çiçeğe, fidana ne diyelim?"

"ne çok hayvan tüketiliyor ve denebilirse, besinlerini onlardan sağlayanların bedenlerine gömülüyorlar!"

"öğrendiğin mesleğini sev ve ondan hoşnut ol. ömrünün geri kalanını, sahip olduğu her şeyi bütün yüreğiyle tanrılara adayan biri gibi ve ne zorba, ne de kimsenin kölesi olarak geçir."

"hiçbir şey bir günden fazla sürmez, anımsayan da, anımsanan da."

"epiktetos'un sık sık söylediği gibi, 'bir ölünün ağırlığını taşıyan kırılgan bir ruhsun sen.'"

"olaylardan oluşan bir ırmak, coşkun bir sel gibidir zaman; çünkü her şey görüş alanımızda belirir belirmez, sürüklenir gider, sonra bir başkası alır yerini, o da sürüklenir gider."

"gelip geçen her şey; tıpkı ilkbaharda açan güller ve yaz meyveleri gibi alışılmış ve bildiktir; hastalıklar, ölüm, iftira, kıskançlık ve budalaları sevindiren ya da hüzünlendiren her şey için de geçerlidir bu."

"bu adam şu adamın cenazesine katıldı, sonra sıra ona geldi, onun cenazesine katılan şu, öteki adama da sıra geldi ve bütün bunlar çok kısa bir zaman içinde oldu! kısaca, insansal olan her şeyin gelgeç ve değersiz olduğunu her zaman düşün: dün bir balgam damlası, yarın bir mumya ya da bir avuç kül. öyleyse şu anı doğayla uyum içinde geçir, sonra da yaşamını dinginlik içinde bitir, tıpkı bir kez olgunlaşınca toprağa düşen, böylece onu üreten toprağı kutsayan ve onu büyüten ağaca gönül borcu duyan zeytin tanesi gibi."

"dalgaların art arda gelip çarptıkları kaya gibi ol: sağlam, kıpırtısız, çevresinde kaynayan suların dinginleşmesini seyreden."

"'ben ne şanssızmışım ki, bu utanç verici olay başıma geldi.' tam tersi. 'ne şanslıyım, çünkü, başıma gelen utanç verici şeye karşın, yılgınlığa kapılmıyorum, ne şimdiki zaman eziyor beni, ne gelecek ürkütüyor.' bu tür bir şanssızlık aslında herkesin başına gelebilir, ama herkes yılgınlığa kapılmamayı başaramaz. öyleyse, neden, bu bir şanslılık değil de, şanssızlık olsun?"

"bundan böyle, üzülmene yol açan her güçlük karşısında, şu ilkeyi uygulamayı unutma: bu bir şanssızlık değildir, ama ona yüreklice katlanmak şanslılıktır."

"ardındaki zaman uçurumuna, önünde uzanan sonsuzluğa bak: bir bebeğin üç gün süren yaşamıyla, nestor'un üç kuşak süren yaşamı arasında ne fark var?"

"her zaman en kısa yoldan git; en kısası doğayı izleyen yoldur. bu yol seni sonunda her şeyi en sağduyulu biçimde söylemeye ve yapmaya götürür. çünkü böyle bir amaç seni dertlerden ve çatışmalardan, her türlü kaygıdan ve gösterişten kurtarır."

"sabahları canın yataktan çıkmak istemediğinde, hemen şöyle düşün: 'bir insanın görevini yerine getirmek için kalkıyorum. bunu yapmak için doğdum, bu dünyaya bunun için getirildim, peki ama neden kalkmıyorum öyleyse? yataktan çıkmayıp yorganı başıma çekmek için mi yaratıldım yoksa?' 'kuşkusuz çok daha hoş bir şey bu.' 'bunun için mi geldin dünyaya öyleyse? harekete geçmek için değil de, duyuları sınamak için mi? ağaçları, kuşları, karıncaları, örümcekleri, arıları görmüyor musun? onların her birinin evrenin akışı içinde kendine düşen görevi yerine getirdiğini, evrensel düzene küçük de olsa katkıda bulunduğunu görmüyor musun? sense, kendi adına, bir insan olarak yapman gereken şeyi yapmayı red mi edeceksin?'"

"bazı insanlar, birine bir iyilikte bulunurlarsa, karşılığını alacaklarını hesaba katarlar. bazıları da, bunu hemen yapmaz ama gene de iyilik ettikleri kişiyi içlerinden kendilerine borçlu sayarlar; yaptıklarının fazlasıyla bilincindedirler. bazıları da, bir anlamda bir iyilikte bulunduklarını bile bilmezler, üzüm üreten, bir kez meyvesini verdikten sonra başka bir ödül istemeyen asmalar gibidirler; tıpkı yarışı bitiren bir at gibi, avını yakalayan bir köpek gibi, balını yapmış bir arı gibi ya da. bu insanlar da iyilik yaptıktan sonra, bağıra bağıra duyurmazlar bunu, başka bir iyilik yapmaya yönelirler, tıpkı asmanın mevsimi gelince yeniden üzüm vermesi gibi. biz de, denebilirse, ayrımına varmaksızın iyilik eden insanlardan mı olmalıyız?"

"hiç kimsenin başına doğası gereği katlanamayacağı bir şey gelmez. senin başına gelen şeyler onun da başına gelir, ama o, ya başına gelen şeyin bilincine varmadığı için, ya da yüce gönüllü görünmek için, sağlam ve etkilenmemiş kalır." bilgisizliğin ve kendini beğenmişliğin, bilgelikten daha güçlü olması ne tuhaf, değil mi?"

"var olan ve doğan her şeyin nasıl hızla geçtiğini, yok olup gittiğini düşün sık sık. çünkü madde durmadan akan bir ırmağa benzer, etkinlikleri sürekli dönüşümlere uğrar, değişkeleri sonsuzdur, hemen hemen hiçbir şey dural değildir, elini uzatsan tutabileceğin kadar sana yakın olan şey bile. geçmişin ve geleceğin, içinde her şeyin yok olup gittiği sınırsız uçurumunu düşün. öyleyse, bütün bunların ortasında gurura kapılmak, çırpınmak, yakınmak aptallık değil midir, sıkıntılarımız uzun bir zaman sürmeye yazgılıymış gibi."

"nerelerden geçtiğini, nelere katlanma gücü bulduğunu usunda tut; yaşam öykünün neredeyse sonuna geldiğini, hizmetinin tamamına erdiğini anımsa. ne güzel şeyler gördüğünü, ne çok haz ve acıyı küçümsediğini, ne çok ün kazanma fırsatını dikkate almadığını, kaç vefasıza gönül borcu duyduğunu anımsa."

"yakında küle ya da iskelete döneceksin; bir addan başka bir şey olmayacaksın, belki adın bile olmayacak. ama bir ad bir sesten, bir yankıdan başka bir şey değildir. yaşamda en çok değer verilen her şey boş, bozuk, bayağıdır; birbirini ısıran enikler, bir gülüp bir ağlayan kavgacı çocuklar. inanç, alçakgönüllülük, adalet ve gerçek, 'yeryüzünün enginliklerinden olimpos'un yüceliklerine dek' uçup gittiler."

"görevini yerine getirirken, soğuktan ürpermen ya da sıcaktan bunalman, gözlerinden uyku akması ya da uykunu almış olman, başkalarının seni çekiştirmesi ya da övmesi, ölmek üzere olman, ya da başka herhangi bir şey yapmakta olman seni hiç ilgilendirmesin: ölme eylemi de, yaşamımızın eylemlerinden biridir; onun için de, "andan en iyi biçimde yararlanmak" yeter."

"düşmanından öç almanın en iyi yolu, onun gibi davranmamaktır"

"kimi şeyler doğma, kimileriyse ölme telaşında; doğmakta olan şeyin bir parçası şimdiden ölüyor, ya da çoktan öldü bile; ama bu sonsuz akış ve dönüşüm dünyayı sürekli olarak yeniler, tıpkı artsız aralıksız akıp giden zaman ırmağının sonsuzluğu yenilemesi gibi. hiçbir şeyin durmadığı bu ırmakta hızla akıp giden şeylerin hangisine değer verebilir insan? insanın; daha uçarken görüp gönül verdiği bir serçenin ona sevdalanır sevdalanmaz, kanat çırparak gözden yitip gitmesi gibi."

"eğer birisi, fikirlerimin ve eylemlerimin yanlış olduğunu kanıtlayarak beni ikna ederse, seve seve değiştiririm onları, çünkü benim aradığım gerçekliktir, gerçeklikten kimse zarar görmez, yanılgılarında ve bilgisizliklerinde direnenlerden başka."

"ölüm; duyuların aldatıcılığından, insanı kukla gibi oradan oraya çekiştiren içgüdülerden, saçma sapan düşüncelerden, tenin tutsağı olmaktan kurtarır bizi."

"beden daha savaşını sürdürürken ruhun savaşını bırakması utanç verici bir şeydir."

"üç yüz libre değil de, şu kadar libre ağırlıkta isen üzülmezsin değil mi? yaşamak için sana şu kadar yıl verildi de, daha çok yıl verilmedi diye niçin üzülüyorsun, öyleyse? çünkü sana verilen madde miktarıyla nasıl yetiniyorsan, sana verilen zamanla da yetinmelisin."

"biri seni zorla engellemeye kalkarsa, boyun eğmeye ve dinginliğe başvur, incinme, böylece karşına çıkarılan engelden, başka bir erdemi ortaya koymak için yararlan."

"ün peşinde koşan kendi yararının başkalarının etkinliğinde olduğunu düşünür; zevk düşkünü, kendi duygularında; sağduyusu olansa, kendi eylemlerinde olduğunu."

"zaman her şeyi nasıl da hızla örtecek, onca şeyi çoktan örttüğü gibi!"

"bir zamanlar ünlü olan ne çok insan çoktan unutuluşa yenik düştü. onlara övgüler düzen daha nicesi çoktan göçüp gittiler.

"yakında her şeyi unutacaksın; yakında herkes seni unutacak."

"olmayan şeyleri, varmışlar gibi düşünme, var olan şeyler arasından en hoşuna gidenleri seç, eğer olmasalardı, onları nasıl isteyeceğini düşün. ama sahip olmaktan mutluluk duyduğun şeyleri aşırı değerlendirmemeye alıştır kendini; yoksa bir gün onları yitirirsen sarsılırsın."

"kendi içine çekil. yönetici ilkenin öyle bir doğası vardır ki, kendi kendine yeter; doğru olanı yaptığı zaman dinginlik bulur."

"nesnelere öfkelenme, çünkü bu onların umurunda bile değil."

"olgun başaklar gibi biçilir yaşamımız, biri var olurken, biri yok olur gider."

"topraktan gelen toprağa döner, göksel bir tohumdan filizlenense göklere."

"başına ne gelirse gelsin, başlarına aynı şey gelince üzülen, şaşkına dönen, sızlanan insanları getir gözünün önüne. şimdi nerede bu insanlar? hiçbir yerde."

"acı ne katlanılmazdır, ne de sonsuz; sınırlarını göz önünde bulundurursan, kendi imgeleminle onu artırmazsan."

"karakterin yetkinliği şurada yatar: her günü son günmüş gibi yaşamak, telaşsız, uyuşuk olmaksızın, yapmacıksız."

"yenilmiş bir güreşçi, rakibinin 'daha iyi bir insan' olduğunu söyleyenlere, 'hayır,' demiş, 'rakibini yenmekte daha iyi.' marcus 'daha iyi' olma fikrini, ahlaksal üstünlüğe bağlıyor"

"her şeyden önce, kaygılanma: çünkü her şey evrensel doğayla uyum içinde olur, çok geçmeden hadrianus gibi, augustus gibi, sen de bir hiç olacaksın."

"pişmanlık, yararlı bir şeyi savsakladığın için bir çeşit kendi kendini kınamaktır. iyi olan şey, kaçınılmaz olarak, iyi bir insanın savsaklamaması gereken yararlı bir şeydir; öte yandan, gerçekten iyi olan hiçbir insan zevk veren bir şeyi savsakladığı için pişmanlık duymaz; demek ki zevk, ne iyi, ne de yararlı bir şeydir."

"incir ağacının incir verdiğine şaşmak nasıl saçmaysa, aynı şey dünyanın doğası gereği verdiği meyveler için de geçerlidir. bir hekimin bir hastanın ateşinin çıkmasına ya da bir gemi kaptanının rüzgarın ters yönden esmesine şaşması aynı derecede saçma olurdu."

"madem ki sana bağlı, bunu niye yapıyorsun? eğer başkasına bağlıysa kimi suçlayacaksın? atomları mı yoksa tanrıları mı? ister birileri olsun, ister ötekiler, saçma bir şey olurdu bu. hiç kimseyi suçlamamalısın. eğer elinden geliyorsa, insanı düzelt; gelmiyorsa sorunun kendisini; onu da yapamıyorsan, suçlamak neye yarar?"

"şu bedeninin içini dışına çevir, nasıl bir şey olduğuna bak, yaşlanıp hastalandığında, sefahatle ne hale geldiğine bak. övenin de, övülenin de, anımsayanın da, anımsananın da kısadır yaşamları. bütün bunlar yeryüzünün küçük bir köşesinde olur, orada bile insanlar birbirleriyle uyum içinde değildirler, kendi kendileriyle bile. dünyanın kendisi de evrende bir noktadan başka bir şey değildir."

"lucilla, verus'u gömdü, sonra lucilla'nın sırası geldi; secunda, maximus'u gömdü, sonra secunda'nın sırası geldi; antoninus, faustina'yı gömdü, sonra sıra ona geldi. hep aynı. çeler, hadrianus'u gömdü, sonra sıra ona geldi. geleceği görebilen, kendileriyle gururlanan, bu üstün zekalı insanlar neredeler şimdi? charax, demetrius, eudaimon, onlar gibi daha birçok üstün zekâlı insan? tümü de bir güncük yaşamış, tümü de çoktan ölmüş; kimileri bir an olsun anımsanmamış, kimileri söylence olmuş, kimileri söylence olmaktan bile çıkmış. öyleyse, unutma, seni oluşturan bu bileşim dağılacak ya da yaşam soluğun sönecek yahut başka bir yere göçecek."

"yaşamını bir bütün olarak düşünüp kaygılanma. geçmişte başına gelen, gelecekte de gelecek olan birçok çeşitli sıkıntıyı hep bir arada düşünme, karşına çıkacak her sıkıntı için kendi kendine şunu sor: 'bunda dayanılmaz, katlanılmaz olan ne var?' yanıtın yüzünü kızartırdı! o zaman canını sıkan şeyin, gelecek ya da geçmiş değil, şimdiki zaman olduğunu anımsat kendine. sıkıntını soyutlar, kendi başına kaldığında ona katlanamayacağını düşündüğü zaman zihnine kızarsan, böylesine sınırlar içine sıkıştırıldığından sıkıntının gücü azalacaktır.

"pantheia ya da pergamos hala verus'un mezarının başında mı oturuyorlar? ya da chabrias yahut diotimus hadrianus'un mezarı başındalar mı? saçma bir soru. hala orada olsalar bile, ölüler ayrımında olurlar mıydı bunun? tutalım ki ayrımına vardılar, hoşlarına gider miydi bu? hoşlarına gitseydi bile, yaslarını tutanlar bundan ötürü ölümsüz mü olurlardı? onlar da ötekiler gibi önce yaşlanmaya, ardından da ölmeye yazgılı değil miydiler? peki, onlar için yas tutanlar ölünce, ölüler ne yapacaklardı? bütün bunlar, bir kefene sarılmış pis kokudan ve çürümüşlükten başka bir şey değil."

"şimdiki zamanı kendine uydurmaya çalış! geleceğe bırakacakları ünün ardına düşenler, o zamanki insanların da tıpkı bugün kendilerine bezginlik veren insanlardan farklı olmayacaklarını, üstelik onların da ölümlü olduklarını düşünemiyorlar. önünde sonunda, onların gözünde ün sahibi olmanın, onların senin hakkında ne düşüneceklerinin ne önemi var senin için?"

"bir dış nedenden ötürü üzülüyorsan, aslında canını sıkan bu değil, onun hakkındaki yargındır, bu yargıdan her an vazgeçebilirsin. ama seni üzen kendi karakterinden kaynaklanan bir şeyse, yargını düzeltmeni kim engelleyebilir? aynı birimde, seni üzen şey; doğru bulduğun bir eylemi yerine getirememekse, kendini üzüntüye kaptıracak yerde, niçin o eylemi yapmakta direnmiyorsun? 'ama yolumu kesen çok güçlü bir engel var' o zaman üzülmemelisin, çünkü başarısızlığının nedeni senin usuna dayanmıyor. 'ama bu işi yapamazsam, yaşamamın hiçbir anlamı kalmaz.' öyleyse, hedefine ulaşan birinin yaşamına son vermesi gibi, yoluna çıkan engellere kin duymaksızın, dingince ayrıl yaşamdan."

"ilk izlenimlerinin açıkladıklarından daha fazla bir şey söyleme kendi kendine. birinin senin aleyhine konuştuğunu mu söylediler sana? bu sana söylenen şey; ama bundan zarar gördüğün sana söylenmiyor. çocuğumun hasta olduğunu görüyorum; ama onun tehlikede olduğunu görmüyorum. böylece, ilk izlenimlere bağlı kal ve onlara kendinden bir şey ekleme, o zaman sana hiçbir kötülük gelmeyecektir;."

hıyar acı mı? at onu. yolunda böğürtlen çalıları mı var? çevresinden dolan. bu kadarı yeter"

"güneşin ışığı yukarıdan gelir, her yönde yayılır, ama yok olmaz. ışığın yayılışı bir genişlemedir. bir güneş ışınının ne olduğunu, karanlık bir odaya bir aralıktan giren güneş ışığını inceleyerek anlayabilirsin: doğru çizgi halinde uzanır, karşısına çıkan ve onun havada öteki tarafa geçmesini engelleyen ilk katı cisme dayanıyor gibidir; ne kayar, ne aşağı düşer, orada durur. zekanın ışığının yayılması ve genişlemesi de buna benzer bir biçimde olur; hiçbir biçimde akıp gitme değil, bir yayılmadır; karşılaştığı engeller üzerinde zorlayıcı ve şiddetli bir etki yaratmaz; batmaz da, kımıltısız durur ve üstüne düştüğü nesneyi aydınlatır; çünkü bu nesne onu yansıtmazsa, kendini onun ışığından yoksun bırakır."

"biri seni suçlar, senden nefret eder ya da birileri seni incitecek şeyler söylerse, ruhlarına yakından bak, ne tür insanlar olduklarını gör. senin hakkında şöyle ya da böyle bir fikir oluşturacakları için kendine eziyet etmene değmediğini anlayacaksın o zaman."

"dizi dizi insanlara, onların sayısız törenlerine, fırtınalı ve dingin havada yaptıkları deniz yolculuklarına, doğan, birlikte yaşayan, sonra göçüp giden çeşit çeşit insanlara yukarıdan bak. bir zamanlar başkalarının yaşadıkları yaşamı, senden sonra yaşanacak yaşamı ve şu anda yabancı halklar arasında yaşanmakta olan yaşamı düşün; kaç kişinin senin adını bile bilmediğini, bilenlerin kaçının çok geçmeden unutacağını, belki de şu anda seni övmekte olan kaç kişinin çok geçmeden seni yereceğini düşün; ne anıların, ne ünün ne de başka herhangi bir şeyin adını anmaya bile değmeyeceğini düşün."

"sana sıkıntı veren yüzeysel şeylerden kendini kurtarmaya gücün yeter; çünkü bunlar yalnızca senin imgeleminde vardır; o zaman tüm evreni kucaklamak, öncesiz sonrasız zamanı kavramak, her şeyin hızla dönüşümünü ve doğumla ölüm arasındaki mesafenin ne denli kısa, doğumdan önceki zamanın ne denli uzun olduğunu, ölümün ardından gelecek zamanın da nasıl eşit ölçüde sınırsız olacağını kavramak için geniş bir yer açacaksın kendine."

"şu anda gördüğün her şey çok geçmeden yok olacak, onların yok olduğunu görenler de sıraları gelince yok olacak; yaşlı ölen, vakitsiz ölenle aynı yaşta olacak."

"kendilerine öfkelendiğin bu kimselerin hiçbiri, zihnini kötüleştirecek bir eylemde bulunmamıştır: çünkü başına gelecek her türlü kötülük ya da zararın gerçek barınağı zihnindir."

"cahil birinin cahil gibi davranmasında kötü ya da şaşılacak ne var? o insandan o yanlış davranışı beklemediğin için kendi kendini suçlamalısın belki de"

"iyi eğitilmiş, saygılı insan, her şeyi veren ve her şeyi geri alan doğaya şöyle der: 'istediğini ver, istediğini al.' ama bunu doğaya meydan okurcasına değil, bir boyun eğişle ve onun istekleriyle tam bir uyum içinde söyleyecektir."

"çok az zamanın kaldı. bir dağın tepesine çekilmişsin gibi yaşa onu, çünkü ha orada yaşamışsın, ha burada ne fark eder, nerede yaşarsan yaşa, bu büyük evren kentinde yaşıyorsan. insanlar doğaya uygun olarak yaşayan kişiyi gelip görsünler, incelesinler. ona katlanamazlarsa öldürsünler onu, çünkü onlar gibi yaşamaktansa ölmek daha iyidir."

"her eyleme giriştiğinde durup ölümün, salt seni bu eylemden yoksun kılacağı için mi korkulacak bir şey olduğunu sor kendi kendine."

"satyrion'u, eutyches'i ya da hymen'i gördüğünde sokrates'in bir çömezini tasarla; eutychion'u ya da sılvanus'u görünce, euphrates'i; tropaeophorus'u görünce alciphron'u, severus'u görünce, kriton'u ya da ksenophon'u düşün; kendine bakınca da, caesar'lardan birini düşün; herkes için aynı şeyi yap. sonra şu gelsin usuna: 'şimdi neredeler? hiçbir yerde, ya da kim bilir nerede?' böylece, insan yaşamının dumandan, bir hiçten başka bir şey olmadığını göreceksin, özellikle de, bir kez değişime uğrayan bir şeyin sonsuz zaman içinde bir daha hiç geri dönmeyeceğini anımsarsan. neden kaygılanıyorsun öyleyse? şu kısacık anı uygun bir biçimde geçirmekten niçin memnun olmuyorsun?"

"sen kendin de sık sık yanlış yapıyorsun, tıpkı ötekiler gibisin; bazı yanlışlardan kaçındığın doğruysa da, gene de bu yanlışlara eğilimin var; ödleklik, başkaları ne der korkusu ya da bu tür başka bir kötülükten ötürü çekiniyorsun yanlış yapmaktan."

"öfkeye yenik düştüğünde, insan yaşamının bir an sürdüğünü, çok geçmeden hepimizin ölüm döşeğine uzanacağımızı düşün."

"yaşamdaki amacı tek ve her zaman aynı olmayan kişi, kendisi de yaşam boyu her zaman tek ve aynı kalamaz."

"kışın incir istemek için insan deli olmalı, tıpkı artık çocuk sahibi olamayacak yaşta birinin çocuk istemesi gibi."

"epiktetos, insanın kendi çocuğunu öperken, kendi kendine şöyle demesi gerektiğini söylüyordu: 'belki de yarın öleceksin.' 'ama bunlar uğursuzluk getiren sözler.' 'hiç de değil,' diye yanıtladı epiktetos, 'bunlar yalnızca' doğal bir olayı dile getiren sözcükler; yoksa başakların biçildiğini söylemek de uğursuzluk getirirdi."

"şunu da söylüyor epiktetos: 'bir onaylama sanatı bulmalıyız; dürtülerimize gelince, onların her zaman serinkanlılığa bağlı kalması, ortak iyiliği gözetmesi ve her nesnenin değeriyle orantılı olması için özen göstermeliyiz; öte yandan, aşırı isteklerden kaçınmalı, bizim denetimimize bağlı olmayan hiçbir şeyin ardına düşmekten ya da ondan kaçınmaya çalışmaktan sakınmalıyız."

"seni oluşturan üç öge vardır: beden, soluk ve zihin. ilk ikisi, onlara özen gösterdiğin ölçüde senindir; yalnızca üçüncüsü tam anlamıyla senindir. bu nedenle, başkalarının yaptıkları ya da söyledikleri her şeyi; kendin yaptığın ya da söylediğin her şeyi; gelecekle ilgili olarak seni tedirgin eden her şeyi; seni saran bedeninin ve onunla birleşmiş yaşam soluğunun bir parçası olan, isteminden bağımsız olarak sana bağlanan her şeyi ve çevrende bir burgaç gibi dönüp duran her şeyi kendinden, yani zihninden uzaklaştırabilirsen, böylece yazgının zincirlerinden kurtulmuş olan zihinsel gücün katıksız ve bağımsız bir yaşam sürebilir: doğru olanı yaparak, her ne olursa olsun olup bitenleri kabul ederek ve doğruyu söyleyerek eğer dışsal izlenimlere bağımlı olan her şeyi, gelecekteki ya da geçip gitmiş her şeyi yönetici ilkenden ayırabilirsen ve kendini, empedokles'in sözleriyle, 'dairesel yalnızlığın tadını çıkaran yusyuvarlak bir küre' yapabilirsen, yalnızca yaşamakta olduğun anı, yani şimdiki zamanı yaşamak için çaba harcarsan, geri kalan zamanını ölünceye dek dinginlik ve sevecenlikle, içinde barınan koruyucu ruhla barış içinde geçirebilirsin."

"yakınlarımızın bizim hakkımızda düşündüklerine, bizim kendi hakkımızdaki düşüncelerimizden çok daha fazla saygı duyuyoruz."

"başaracağını sanmadığın şeyleri de yap. çünkü sol el de, alıştırma yapmadığı için başka her şeyde yetersiz olmasına karşın, sürekli alıştırma sayesinde dizginleri sağ elden daha güçlü kavrar."

"içinde, tutkuları üreten ve seni bir kukla gibi oynatan şeylerden daha güçlü, daha tanrısal bir şeyin varlığının ayrımına varmanın zamanı geldi. şu anda zihnimi işgal eden ne? korku mu? kuşku mu? arzu mu? ya da bunlara benzer başka bir şey mi?"

"bir süre daha, sonra hiçbir yerde hiç kimse olmayacaksın; şimdi gördüğün hiçbir şey de var olmayacak artık, şimdi yaşayan insanların hiçbiri de. çünkü, doğanın yasasına göre her şey değişir, dönüşür ve yok olur, yerlerini başkaları alsın diye."

"her şey senin düşüncene bağlı; düşüncen de sana. bunun için, istediğin zaman düşünceni ortadan kaldır, burnu döner dönmez, dingin bir denizde, tek bir dalganın bile olmadığı bir koyda bulursun kendini."

"kanıyı başından at, kurtulursun. bunu yapmanı kim önlüyor?"

"her insana sonsuz zaman uçurumunun ne denli küçük bir parçası ayrılmıştır! ve nasıl bir anda sonsuzluğun içinde yok olup gider! evrensel özdeğin, evrensel ruhun hangi küçük parçası! yeryüzünün hangi küçük toprak parçacığı üstünde sürükleniyorsun! bütün bunları göz önüne alarak, şundan başka önemli hiçbir şeyin olmadığını düşün: bireysel doğanın seni yönelttiği şeyi yapmak, evrensel doğanın sana getirdiğini kabul etmek."

"bu büyük kentin yurttaşı oldun; beş yıl ya da elli yıl, ne önemi var? çünkü, onun yasaları yurttaşlar arasında ayrını gözetmez. öyleyse, seni şimdi bu kentten uzaklara gönderen bir zorba ya da adil olmayan bir yargıç değil, seni buraya getirmiş

olan doğanın kendisi olduğuna göre, bunda olağanüstü bir şey var mı? tıpkı, bir oyuncuyu, onu önce işe almış olan yöneticinin sahneden çıkarması gibi. 'ama yalnızca üç perdede oynadım rolümü, beş perdede değil.' 'doğru. ama yaşamda üç perde de bir oyuna eşit olabilir.' çünkü son sınırı belirleyen; bir zamanlar senin oluşumunu düzenlemekten, şimdi de çözülüp dağılmandan sorumlu olandır; sense, ne birinden, ne ötekinden sorumlusun. öyleyse, dingince çık sahneden, çünkü gitmene izin veren de dingin."

marcus aurelius